Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Sierpcu

Poczucie własnej wartości

kluczem do rozwoju oraz osiągania prawdziwych sukcesów i szczęścia

Badania naukowe potwierdzają, że osoby z wysoką samooceną mają w życiu łatwiej, otoczeni są wieloma przyjaciółmi i szybciej osiągają sukces. Poczucie własnej wartości, wiara w siebie i własne możliwości dodaje pewności, że jesteśmy w stanie osiągnąć sukces i spełnić swoje marzenia. Dążenie do celu pomaga w samodoskonaleniu i pokonywaniu trudności. Wiąże się to również z samodzielnością w podejmowaniu decyzji, która sprawia, że satysfakcja z osiągniętych wyników jest znacznie większa. Pozwala to na przejęcie kontroli nad swoim życiem i budowaniu szacunku do samego siebie.

Poczucie własnej wartości to taki stan psychiczny, który powstaje na skutek elementarnej, uogólnionej oceny dokonanej na własny temat. Samoocena to postawa w stosunku do samego siebie, która wywiera wpływ na nasz nastrój oraz zachowania. Podstawą samooceny jest samowiedza, czyli zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Te sądy i opinie dotyczą właściwości fizycznych, psychicznych i społecznych. Wyróżnia się dwa rodzaje postaw związanych z samooceną ogólną: samoakceptację i samoodtrącenie. Samoakceptacja to postawa nacechowana wiarą, zaufaniem i zdrowym szacunkiem dla samego siebie. Samoodtrącenie zaś to taka postawa wobec siebie, która łączy się z przeżywaniem poczucia krzywdy, poczucia winy, poczucia niższości albo innych doznań związanych z pretensją i żalem do siebie. Osoba taka nie docenia własnych sukcesów, a przecenia porażki, dąży do poniżenia siebie, czasem wręcz siebie nienawidzi.

Co powoduje, że jako dzieci, a potem dorośli, potrafimy myśleć o sobie pozytywnie? Skąd wiemy, że możemy być z siebie dumni, że mamy prawo cieszyć się, bo coś nam się udało i w dodatku przyczynę sukcesu upatrywać w swoim działaniu, a nie przypisywać ją przypadkowi? Wszystko to wydaje się naturalne, jeśli od urodzenia słyszymy, że właśnie takie jest. Samoocena kształtuje się od najmłodszych lat, najpierw poprzez opinie usłyszane  od rodziców, bo to oni, od samego początku, mają największy wkład w nasze wychowanie. Wiedzę o sobie zdobywamy także od innych opiekunów, z którymi mamy kontakt w dzieciństwie – dziadków, niani, cioci, pani w przedszkolu, ale to doświadczenia, które zdobędziemy w relacji z rodzicami są głównym fundamentem na resztę życia.

Jeśli rodzice potrafią docenić swoje dziecko, głośno wyrażają aprobatę, zauważają nie tylko osiągnięcia, ale i wysiłki dziecka oraz  potrafią słowem i gestem dać mu to odczuć to dziecko dostaje jasny komunikat, że również może cieszyć się ze swoich dokonań, że ma prawo być z siebie dumne. Dzięki temu będzie wyraźnie dostrzegało swoje mocne strony, będzie potrafiło doceniać innych i samego siebie. Jako osoba dorosła będzie bardziej świadoma swoich kompetencji i zasobów a w przyszłości, gdy sama stanie się rodzicem, naturalne będzie docenianie własnego dziecka. Moc doceniania jest ogromna i wędruje z pokolenia na pokolenie.

Wielu dorosłych ma jednak problemy z chwaleniem swoich dzieci. Mamy tendencje do dzielenia zachowania dzieci na niewłaściwe i …normalne. Skutkiem tego jest raczej wytykanie błędów, eksponowanie niepowodzeń, podkreślanie niedociągnięć. Uważamy, że musimy komentować negatywne postępowanie, aby nie być winnymi zaniedbań wychowawczych. Niestety rzadko z równą siłą potrafimy podkreślać zachowania właściwe, bo uznajemy je za oczywiste, normalne a za normalne nie ma co chwalić. Boimy się, że przechwalimy dziecko, że przez to stanie się zarozumiałe i zadufane w sobie, przestanie się starać, spocznie na laurach lub będzie robić różne rzeczy, by zostać pochwalonym, a nie dlatego, że coś lubi. Pochwała  jednak raczej poprawia nasz nastrój, sprawia, że większość osób czuje się zmotywowana do działania, jest ponadto dla nas informacją o naszych umiejętnościach, mocnych stronach, zasobach. Nie każda jednak pochwała jest dobra, nie każda powoduje zamierzony przez nas skutek. Komunikaty zawierające ocenę („pięknie, super, wspaniale, cudownie”) mogą spowodować niechęć, rozżalenie, brak zadowolenia, uczucia mieszane. Powodują u dziecka myślenie, że przecież wcale nie jestem taka dobra lub nie ma co się wysilać, można narysować byle co a i tak dostane dobry stopień. Niektórzy rodzice, starając się wyrobić u dziecka pewność siebie, przesadzają z pochwałami. Zbyt wiele pochwał może sprawić, że dziecko uzależni się od nich bądź stanie się nadmiernie spragnione uwagi. Ponadto chwalenie za pomocą wielkich słów wywiera ogromną presję na dziecko, ponieważ ma ono wtedy poczucie, że musi sprostać ogromnym wymaganiom. Należy unikać takiej pochwały, w której ukryte jest przypomnienie wcześniejszego niepowodzenia dziecka, typu : „No widzisz, jak chcesz to potrafisz tak się postarać, żeby dostać czwórkę”, „Dziś  byłaś na imieninach u cioci grzeczna, szkoda, że nie zachowałaś się tak tydzień temu u babci”. Niewskazane są także komunikaty zawierające etykiety „Jesteś najładniejszą dziewczynką w klasie”, ukrytą krytykę, brak wiary w dziecko „Zaskoczona jestem, że potrafisz sprzątać”, porównywanie „Rysujesz ładniej niż siostra”. Wyraz ALE rujnuje nawet najlepszą pochwałę, bo jest ukrytą krytyką „Podoba mi się jak bawiłeś się z Krzysiem, ale nie zabieraj mu więcej zabawek”.

Jak w związku z tym należy chwalić dziecko?

Dobra pochwała składa się z dwóch części:

1. naszych słów (opisu tego, co widzimy i czujemy), np. „Bardzo mnie cieszy, że umyłaś po kolacji naczynia”
2. wniosków dziecka – potrafi pochwalić siebie samo, prawdopodobnie dziecko myśli „umiem pomóc mamie”

Gdy chcesz wzmocnić zachowanie dziecka to:

• Opisz co widzisz (słyszysz)

„Widzę zamiecioną podłogę w przedpokoju i poustawiane buty”

„Słyszę, że starasz się nie przezywać brata, choć strasznie jesteś na niego zła”.

• Opisz, co czujesz:

„Przyjemnie jest wrócić do domu i od progu zobaczyć porządek”

„Cieszę się, że starasz się opanować”.

• Podsumuj:

„To nazywa się troska o estetykę”

„To się nazywa kulturalne zachowanie”

Pamiętajmy! Każde dziecko można za coś pochwalić, w każdym można dostrzec coś dobrego – trzeba tylko chcieć!

                                                                                                 psycholog – Jolanta Ludwiczak