Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Sierpcu

 

Jak wspomagać rozwój mowy dziecka?

Mowa pozwala nam w pełni funkcjonować w społeczeństwie. Jest najbardziej podstawową, najważniejszą formą komunikacji z otoczeniem. Umożliwia nam nie tylko kontakt z ludźmi, ale także wyrażanie własnych myśli, uczuć, przeżyć, pragnień.

Mowa nie jest jednak umiejętnością wrodzoną. Jest nabywana w dzieciństwie, uzależniona od wielu czynników, w tym także od tego, czy i jak mówią do nas najbliżsi. 

W wieku 6 lat dziecko powinno już mówić całkowicie poprawnie. Ten czas do 5-6 roku życia to najlepszy i najefektywniejszy okres dla korygowania powstałych wad czy wyrównywania braków. Dopóki mowa się kształtuje, można ją modyfikować, regulować, usprawniać, wpływać na jej rozwój. Po tym okresie, w wieku szkolnym i późniejszym, dziecko ma już utrwalone to, co osiągnęło dotychczas - niestety utrwalone są już także wady. Poddawanie terapii zaburzeń komunikacji w późniejszym wieku nie jest więc już kształtowaniem mowy, a jedynie jej poprawianiem. Przebiega więc wolniej i wymaga intensywniejszych działań zarówno ze strony terapeutów, rodziców, jak i samego dziecka. 

Dlatego tak ważne jest, by rodzic jak najszybciej reagował na wszelkie niepokojące objawy związane z mową dziecka. Jej prawidłowy rozwój jest podstawą prawidłowego rozwoju małego człowieka, jego osobowości, procesów myślenia, tego, jak będzie radziło sobie w szkole i jak będzie funkcjonować

w wymiarze społeczno-emocjonalnym. 

RODZICU - Z TWOJĄ POMOCĄ DZIECKO DA SOBIE RADĘ

A. Mów do dziecka.

B. Rozmawiaj z dzieckiem, wciągaj w rozmowę, pytaj o zdanie.

100. Staraj się mówić tak, by dziecko widziało twoją twarz i usta, by nie tylko słyszało, co mówisz, ale

i widziało  jak mówisz.

D. Jak najwięcej czytaj dziecku.

E. Śpiewaj z dzieckiem.

F. Powtarzaj przy dziecku proste wierszyki.

G. Opowiadaj bajki, rozwijaj wyobraźnię dziecka.

H. Pokazuj dziecku świat, opisuj życie, które dzieje się dookoła, nazywaj czynności, które wykonujesz, przedmioty z otoczenia (np. „Teraz kroję chleb, popatrz, to jest chleb. Teraz smaruję go masłem.”).

I. Motywuj dziecko do mówienia. Ciesz się z najdrobniejszych sukcesów, nawet jeśli wypowiadane przez malucha słowa czy zdania są jeszcze nieporadne lub niezrozumiałe. Niech dziecko wie, że warto się starać.

J. Nie wyręczaj dziecka, nie mów za niego, nie zgaduj jego potrzeb.

K. Zachęcaj dziecko do mówienia, mówiąc spokojnie i łagodnie.

L. Odpowiadaj na pytania, choćby to samo pytanie było ci zadawane na okrągło. Jeśli przestaniesz odpowiadać, dziecko przestanie pytać i straci zainteresowanie światem i mową.

M. Słuchaj uważnie, co dziecko ma ci do powiedzenia. Dziecko musi wiedzieć, że zostanie wysłuchane i że warto podjąć wysiłek mówienia, mimo że łatwiej jest pokazać palcem lub gestem.

N. Zwracaj uwagę na odgłosy otoczenia, staraj się je z dzieckiem naśladować (np. szczekanie psa, dźwięk dzwonka, płacz dziecka, szum wiatru).

O. Pokaż dziecku, że mówienie jest czymś ciekawym, służy porozumiewaniu się z innymi ludźmi i poznawaniu świata.

ETAPY ROZWOJU MOWY DZIECKA 

Po narodzeniu prawidłowy rozwój mowy dziecka składa się z kilku etapów:

1. Okres melodii (od urodzenia do końca 1. roku życia)

• Krzyk

• Głużenie – 2. – 3. miesiąc życia

• Gaworzenie – od 5. miesiąca życia

• Echolalia (powtarzanie własnych i zasłyszanych słów i doskonalenie ich brzmienia przez

powtarzanie) – od 9./10. miesiąca życia

2. Okres wyrazu – od 1. do 2. roku życia dziecka

3. Okres zdania – od 2. do 3. roku życia dziecka

4. Okres swoistej mowy dziecięcej – do ukończenia 6 lat.

Już noworodek komunikuje się z otoczeniem i choć czyni to w sposób bezsłowny, to potrafi bardzo wiele przekazać za pomocą krzyku lub płaczu. Są one jedyną formą komunikacji noworodka do ok. 6-8 tygodnia życia. Wyczulona mama często potrafi rozpoznać, czy płacz jej dziecka oznacza, że jest głodne, czy, że coś je boli, czy po prostu potrzebuje uwagi. 

Głużenie, które pojawia się ok. 2 miesiąca życia, jest procesem nieuświadomionym, nie podlega kontroli słuchowej, toteż głużą także dzieci niesłyszące. Głużenie to ciągi spółgłosek, samogłosek, czasem sylab.

Gaworzenie jest już procesem świadomym i podlegającym kontroli słuchowej. Zaczyna się ok. 7-8 miesiąca życia i stanowi pierwszy poważniejszy sprawdzian słuchu dziecka. Dzieci niesłyszące nie gaworzą. Na tym właśnie etapie dziecko zaczyna powtarzać dźwięki słyszane w otoczeniu.

Okres wyrazu rozpoczyna słowną komunikację dziecka z otoczeniem i trwa mniej więcej do końca drugiego roku życia. Na tym etapie ubóstwo słownika sprawia, że to samo określenie miewa często różne znaczenia w zależności od sytuacji.

Okres zdania rozpoczyna się wtedy, gdy dziecko zaczyna używać zasad gramatyki. Pierwsze zdania są najczęściej 2-wyrazowymi zlepkami wyrazów. Komunikaty we wczesnej fazie tworzenia zdań składają się właśnie z prostych słów, np. „mama tam” albo „lala da!” (daj lalę). Dominują tu rzeczowniki, czasowniki, potem także przymiotniki. 

Mowa dziecka w 3 roku życia staje się coraz bardziej zrozumiała dla otoczenia.

Okres swoistej mowy dziecięcej - od 3 do ok. 6-7 roku życia. To czas doskonalenia języka, czas przyrostu słownictwa i utrwalania się reguł gramatycznych. Mowę trzylatka charakteryzuje niezbyt jeszcze bogaty słownik, obfitość słów wymyślonych przez dziecko, nie utrwalone reguły gramatyczne. Wypowiedzi trzylatków mają charakter raczej sytuacyjny i odnoszą się do najbliższego, znanego dziecku kręgu osób, przedmiotów, zjawisk. Wymowa sześciolatków powinna być już całkowicie zgodna z normą językową. Wypowiedzi powinny być już niezależne od sytuacji, kontekstowe, a więc rozbudowane, sensowne i zrozumiałe. 

    Jeśli któryś etap nie wystąpił lub wystąpił w formie niepokojąco innej niż opisane powyżej, a także, jeśli rozwój mowy uległ z wiadomych bądź niewiadomych przyczyn zahamowaniu lub znacznie opóźnia się w czasie, oznacza to, że należy koniecznie udać się z dzieckiem do logopedy.

Kiedy do logopedy?

Koniecznie udaj się do logopedy, gdy dziecko:

  - nie gaworzy,

  - roczne nie wypowiada sylab,

  - podejrzewamy, że nie rozumie naszych poleceń,

  - 2-latek nie wypowiada prostych słów (mama, baba, tata, dada...),

  - 3-latek nie buduje zdań,

 - 4-latek formułuje jedynie zdania proste, równoważniki zdań, wypowiada zaledwie proste słowa, zniekształca wyrazy,

- znacznie odstaje w rozwoju mowy od rówieśników, izoluje się, niechętnie bawi się z dziećmi, jest odrzucane przez grupę z powodu gorzej rozwijającej się mowy,

  - nawykowo oddycha buzią,

  - podczas mówienia wsuwa język między przednie zęby,

  - 4-latek nie wypowiada głosek k, g, l, ś, ź, ć, dź lub s, z, c, dz,

  - 5-latek nie wypowiada l (np. nadal zastępuje przez j) 

albo nie wypowiada r, s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, k, g, ą, ę,

  - 6-latek nie wypowiada sz, ż, cz, dż,

  - gdy mamy wątpliwości, czy dziecko słyszy.

Ponadto, jeśli już u bardzo małego dziecka zaobserwujemy wolniejszy rozwój takich umiejętności jak siadanie, raczkowanie, gaworzenie, wymawianie pierwszych sylab, słów, to warto już wtedy zgłosić się do logopedy, by ocenił funkcjonowanie narządów mowy, poziom rozwoju narządów artykulacyjnych i ewentualnie zalecił odpowiednie ćwiczenia, które usprawnią narządy mowy i przyspieszą dojrzewanie tych części układu nerwowego, które odpowiadają za rozwój mowy. Może się bowiem okazać, choć oczywiście nie musi, że opóźnienie rozwoju ruchowego dziecka zapowiada opóźniony rozwój mowy.

O czym każdy rodzic wiedzieć powinien…

1.   Starajmy się mówić poprawnie. Trzeba pamiętać, że nie wolno zmiękczać i zdrabniać wyrazów przy dziecku (dzieci powinny mieć zapewniony prawidłowy wzorzec mowy).

2.   Rozmawiajmy z dzieckiem. Rozmowa jest najważniejsza i buduje więź emocjonalną między rodzicami i dzieckiem. Wzbogaca słownictwo oraz doskonali umiejętność budowania zdań u dziecka.

3.   Dostarczajmy dziecku dostateczną ilość bodźców do mówienia (czytanie książek, wierszyków, śpiewanie piosenek, opowiadanie bajek).

4.   Pozytywnie reagujmy na sygnał, iż dziecko chce z nami rozmawiać (cierpliwie wysłuchajmy do końca, nie ironizujmy).

5.    Obserwujmy swoje dziecko, aby jak najwcześniej interweniować.

6.   Zaspokajajmy potrzeby uczuciowe dzieci bez względu na to, czy dziecko spełnia nasze oczekiwania, czy też nie.

7.   Systematycznie ćwiczmy i współpracujmy z logopedą, jeżeli dziecko uczęszcza na terapię logopedyczną (trwałe efekty możemy osiągnąć tylko dzięki wykonywaniu ćwiczeń codziennie, przynajmniej przez 10 minut).

logopeda Irena Sigiel